Oor (NL) 9/97
"Homogenic is Ijsland, mijn vaderland, mijn thuis."Text: Erik van den BergPicture: ?
De binnenkort te verschijnen nieuwe cd van BJÖRK heet Homogenic. Dat woord besta at niet, maar is gewoon Björks voor homogeneous (gelijksoortig, homogeen). Waarm ee meteen de bijbehorende muziek is samengevat en we bij het probleem van homogenic zijn aanbeland: mooie plaat, maar een beetje saai. Eenvormig. Homogeen. Hoe dat komt? "Mijn eerste twee CDs waren: Björk gaat op reis en ontmoet inspirer ende mensen. Homogenic is: Björk blijft thuis." "Homogenic is Ijsland, mijn vaderland, mijn thuis."
|
|
Tijdens het optreden van die avond zal de 31-jarige zangeres materiaal vertolden van haar eind september te verschijnen nieuwe album Homogenic. Altijd leuk, geinig primeurtje, u weet wel. Tot zover niets aan de hand. En als extraatje is er, voorafgaand aan het optreden, een perconferentie in een belendend zaaltje. Aanvang rond etenstijd. Als het eenmaap zover is en het zaaltje bomvol zit met journalisten, fotografen en platenfirma-personeel uit alle landen van de wereld - de REC-knopjes van vele tientalle taperecorders zijn alvast ingedrukt - is er echter nog geen Björk te zien. Een kwartier: nog geen Björk. Een official deelt het excuus mee, Technische problemen tijdens de soundcheck, elders in het gebouw. Na anderhalf uur: niemand. De meute gaapt, moppert, zakt onderuit, wacht. Twee uur verstrijken zonder een spoor van Björk. Een dame van de platenmaatschappij neemt het woord, sorry nog steeds technische problemen, maar Björk zal er over hooguit een kwartier zijn. Er verstrijken er twee. Het wachten duurt nu precies tweeenhalf uur. Er worden broodjes aangerukt om de honger te stillen. Als de offical weer opduikt om te zeggen dat de technische problemen bijna zijn opgelost en Björk nu echt elk moment kan arriveren, wordt hij uitgelachen. Uiteindelijk, na nog een half uur (totale wachttijd: drie uur). Komt de grootste Ijslandse ster aller tijden de conferrentieruimte binnengeschuifeld. Gedurende een helf uur beantwoordt ze keurig de gestelde vragen. Ze vertelt over haar goeddeels in het Zuid-Spaanse Ei Madronal opgenomen nieuwe CD. Een CD waarmee ze wilde plannen heeft, vooral met de singels. Remixen, remixen en nog eens remixen, metde sobere albumversies - gemaakt met mark bell van techno-art LFO en een achtkoppige Ijslandse strijkerssectie onder leiding van Eumir Deodato - Als 'basismateriaal.' De namen van Atari Teenage Riot, Howie B. En The RZA van The Wu-Tang Clan vallen. Ze vertelt over haar elfjarige zoontje Sindri, over haar vertrek naar Spanje en over de traumatische periode die ze doormaakte nadat een geobsedeerde Amerikaanse fan haar vorig jaar een (door de politie onderschepte) bombrief had gestuurd en daarna zelfmoord had gepleegd. Een in het Ijslands gestelde vraag van een landgenoot wordt nog even in het Ijslands beantwoord en dan is het over Einde persconferentie. Björk wordt afgevoerd. Julie 1997. Björk maakt het de massaal naar londe gelokte fotografen niet gemakkelijk. Pal na de persconferentie is er een zogenaamde photocall, waarbij Björk enkele minuten lang braaf zal poseren voor een internationaal leger persfotografen. Het levert een bizar schouwspel op. Een enorme kluit mensen stelt zich op voor de znagerees, die voor de gelegenheid op een verhoginkje is gezet en gedurende een paar seconden in het helwitte licht van tientalle flitslampen baadt. Let wel: seconden. Niks minuten, zoals beloofd. Nog voor de fotografen een fatsoenlijke positie hebben kunnen innemen en voor de tweede keer hebben kunnen afdrukken, is Björk al weer gevlogen. Verbijstering alom. Zijn de fotografen hiervoor van over de hele wereld naar Lonen gekomen?erst die idioot lange wachttijd voor de persconferentie en nu dit? Protersteren helpt echter niet; Björk is weg en blijft weg. Het eerste voorzichtige gemompel over 'minachting voor de pers en dus voor het publiek' klinkt op. En wordt langzaam heviger. Het concert van die avond maakt echter veel goed. Björk wil de muzikale opzet van haar nieuw cd zo goed mogenlijk benaderen en laat zich dus slechts begeleiden door de elektronische beats van Mark Bell en de strijkers van Deodato. De nieuwe songs komen aardig uit de verf, maar wat vooral opvalt is het oude materiaal, dat zich verrassend mooi laat herinterpeteren door slechts violen en elektronica. Wat ook opvalt: het totale gemis aan moderne dansinvloeden. Geen jungle, geen big beat, geen techno. Hooguit wat triphop-sfeertjes. Jungleur en ex-vriendje Goldie laat zich wel zien, maar alleen tussen het publiek. Julie 1997. Björk maakt het de naar Londen gelokte Nederlandse journalist niet gemakkelijk. In haar hotelkamer met fraai uitzicht over Hyde Park kampt ze the day after met een enorme kater. Talloze veelbelovende theorieen ontrent Homogenic worden ingezet, maaar raken halverwege steenvast van de weg af. "Sorry, die verdomde kater...." Ze werkt intussen met verbazingwekkende snelheid een bak frambozen naar binnen. Schijnt te helpen. Over minachting voor de pers zullen we 't nu niet hebben. Kan Björk er immers wat aan doen dat ze zich, juist op het moment dat de eerste intervieuws rond haar nieuw CD op het programma staan, die avond ervoor niet kan inhouden en zich per ongeluk helemaal klem zuipt? Toch komen we gaandeweg noeg wel ergens. Zo laat ze zich ontvallen dat het oponthoud van de avond ervoor eigenlijk helemaal niet kwam door technische problemen tijdens de soundcheck, maar dat zij en de muzikanten graag nog even een uurtje wilde repeteren. En tja, dat liep wat uit. Aha. We zullen opnieuw niet hebben over minachting. En zo. Waar wel over? Over Homogenic dan maar. Een mooie plaaat, die echter door de beperkte instrumentatie een beetje saai en eendimensionaal uitpakt, zeker als je 'm vergelijkt met voorganger Post, de muzikaal alle kanten opging. Of het eind vorig jaar verschenen tussendoortje Telegram, waarop tien van Bjorks muzikale vrienden en helden (waaronder ook Mark Bell) de songs van Post mochten remixen. Björk blijkt het verrassend genoeg eens met die stelling. Uitgezonderd de woorden saai en eendimensionaal, natuurlijk. "Homogenic is een reactie op Debut en Post. In fiete wren dat twee themaplaten. Ze markeerde de periodes voor en na mijn verhuizing van Ijsland naar londen. Beide platen staan in het eken van hoe ik op dat moment tegen mijn leven aankeek. Dat was nogal "hie hard-achtig". Ik wilde Bruce willis zijn. Ik wilde geen gemakkelijk leven en kreeg dat ook nietr. Ik zohct snelheid, actie sensatie, spanning en zo veel mogenlijk uitdagingen. Het tegenovergestelde van mijn kalme, luie leventje in Ijsland. Ik heb dus vier jaar lang onophoudelijk gereisd, muziek gemaakt en ik vond het fantastisch; Ik verloor mezelf er helemaal in." En Homogenic markeert nu je terugkeer naar het rustige leventje van vroeger. De grote thuiskomst. "Zoiets ja. Al ben ik niet echt, fysiek, terug naar Ijsland gegaan. Het zit van binnen. De muziek van Homogenic staat heel dicht bij de muziek die ik als kind hoorde. Het is een heel Ijslandse plaat, vooral qua ritmiek. Maar het is geen plaat die gisteren nog niet wav en vandaag wel; hij heeft altijd bestaan, maar moest alleen nog materialiseren. De geluiden, de ritmes, de emoties, zaten altijd al in mijn hoofd. Op Homogenic leg ik ze vast. Ik beschouw het als een docoment. En de plaattitle geeft inderdaad aan dat de muziek min of meer uit een richting komt: recht uit het hart, wat home is where the hard is. Ik wilde dit keer niet te veel tussenkomst van derden." Opmerekelijk dat Homogenic dat toch zo eendimensionaal uitpakt. Twee jaar geleden vertelde je me namelijk dat Post zo'n grillige en onvoorspelbare plaat was omdat-ie perfect je persoonlijkheid werspeigelde. Is je persoonlijkheid nu ook ineens verander? "Ehh.... ik
ben absoluut volwassener geworden, ja. En wie volwassenen
wordt, heeft minder speelgeod nodig. Ook als muzikant merk je dat.
Debut en Post zaten vol kleine speeltjes' het was heel simpel om
daarme drie kwartier de aandatcht vast te houden. Elke minuur kwamen
er weer nieuwe foefjes voorbij. Later dacht ik: da's eigenlijk wel
erg gemakkelijk. Het zou een veel grotere uitdaging zijn om een
dubbelalbum op te nemen met slechts een theelepeltje en het dan ook
twee uur lang boeiend te houden. Homogenic moest dus, vond ik, gemaakt
worden met minder gereedschap. Come as you are. Beats, violen en stem,
en daarmee het complete emotionele spectrum proberen te beslaan. Lefst
hetzelfde spertrum als op Debut en post. Kijk, die platen toonde de
verschillende kanten van Björk, maar het was ook:
Björk gaat op reis en
ontmoet allerlei opwindende mensen. Dat waren al die musici, mixers en
producers die meededen. Homogenic is: Björk blijft thuis.
"Ik wilde er een eerlijke plaat van maken. Ik, hier, mezelf, thuis.
Ik stelde mezelf de vraaag of er zoeits zou kunnen bestaan als Ijslandse
techno, en hoe dat dan zou klinken. Wel, ij Ijsland draait alles om de
natuur, 24 uur per dag. Aardbevingen, sneeuwstormen, regen, ijs,
vulkaanuitbarstingen, geisers....Heel elementair en oncontroleerbaar.
Maar aan de andere kant is Ijsland ongelofelijk modern; alles is hi-teck.
Procentueel gezien is het computerbezit onder de bevolking nergens ter
wereld zo hooog als in Ijsland. Die tegenstelling heb ik ook aangebracht
in Homogenic. De elektronische beats vormen het ritme, de hardslag. De
violen zorgen voor de ouderwetse ambiance, de inkleuring. Homeogenic is
Ijsland, mijn vaderland, mijn thuis."
Waneer kwam je tot het besef dat je nieuwe Cd totaal anders moest worden dan Debut en Post? Was dat incident met die bombrief van invloed? Wees dat erop dat de ster Björk misschien een beetje te groot was geworden? "In
zekere zin wel. Het gebeurde vlak voordat ik aan de plaat zou
beginnen en he tvoelde alsof het - los van het drama eromheen - symbolisch
was voor wat er in mijn eigen leven gebeurde, zowel in professioneel
als emotioneel opzicht. Ook ik was geobsedeerd. Door iets heel anders
weliswaar, vooral door nieuwe en spannende uitdagingne, maar toch. Ik
zag ineens hoezeer zoiets kon escaleren. Dus ik heb veel geleerd van d
at incident, ja. Het was alsof ik in een klap terug was in de realiteit
en me vier jaar lang, tijdens mijn voortdurende zoektocht naar kicks,
vreselijk had aangesteld. Een ontnuchterende ervaring. Daar ben ik een
tijdje behoorlijk down van geweest.
"Vervolgens was het een kwestie van de moed vinden om verder te gaan.
Maar dat met iets anders. Want dat is het: moed. Ik heb dat al eens
eerder meegamaakt. De eerste jaren van min solocarriere - de periode
rond Debut - was ik namelijk niet in staat om een donder of treurige
leidje op te nemen. Je moet weten, ik ben hardcore happy opgevoed. Datis
iets typisch Ijslands: opgewekt zijn, je goed voelen, alles van de
positieve kant bekijken. Dus het kostte me enorm veel moeite om eens
iets stemmigs te proberen. Op Debut lukte dat niet, op Post uiteindelijk
wel. Possibly maybe was mijn eerste dondere liedje.
"Die moed om eens iets totaal anders te doen, hoor je ook terug op
Homogenic. De moed om stil te zijn, om even te stoppen. Als je gewend
bent om heel snel te gaan, elke dag weer, is dat nauwelijks op te brengen.
Het is overigens niet zo dat ik gedurende de opnamen van Homogenic
voortdurend relaxed was; integendeel. Maar zo nu en dan, een par keer
per maand, kon ik het. Dan was ik heel even heel kalm. En daar besloot
ik gebruik van te maken. Dus als je de CD beluistert, denk je : goh,
Björk is eindelijk tot rust gekomen. Maar dat is schijn. De songs op
de plaat vertegenwoordigen slechts de geisoleerde momenten vna rust,
temidden van alle hectiek." Je bent dus vrijwel niets veranderd. "Niet echt, nee. Dat kan ook niet. Maar ik ben nu gelukkig wel in staat om een consistente plaat te maken." Maar staat Homogenic, met z'n homecoming -the - matiek, nu dichter bij de echte Björk of is het juist een geforceerde poging om de echte Björk een laag pitje te zetten? "Wie de echte Björk is, is voor mijn ook een raadsel. Vandaag ben ik dit, morgen dat. Mensen zeggen wel eens dat ik, naast mijn stem, gen eigen muzikale identiteit heb. Nou, dat klopt. Maar daar heb ik nog nooit wakker van gelegen. Artiesten die dat wel doen en zich dan maar een stijltje aanmeten, zijn mensen zonder identiteit. En dat weten ze, anders zouden ze niet zo bezig zijn met het afbakken van de muziek die zogenaamd bij hen past; iets waar ik zelf nog nooit mee bezig ben geweest. Bij nij komt alles vanzelf. Ik kan er niets aan doen. Ik kan niet oneerlijk zijn tegen mezelf. Dat was al zo toen ik zestien was en in top 40-converbandjes speelde. Het lukte me nooit om te klinken als iemand anders, en dat is nog steeds zo. Ik ben de slechtste actrice die er bestaat. Een als copycat ben ik al helemaal ongeloofwaardig. Ik kan niet liegen." Toch denken veel mensen dat je een soort imago koestert: dat van het stuurse, dartele kindvrouwtje. "Luister, ik groeide op in een heel klein stadje. Toen ik acht was, kwam ik al op de Ijslandse tv. Op zich niks ibjzonders, want elke Ijslander komt minimaal een keer in z'n lven op tv. Mensen zagen me echter niet alleen op tv, maar ook op straat. Ik kon me dus op tv moeilijk anders voordoen dat ik was; ik zou meteen door de mand vallen. Wat ik daarmee wil zeggen, is dat het voor mijn altijd volstrekt zinloos is geweest om een imago te creeren dat afweek van m'n echte ik. Dat zit niet in me. Ook niet nu ik in lonen woon. Ik zal je nog een voorbeeld geven. Via MTV komen Ijslandse kinderen nu in contact met het fenomeen 'handtekeningen vragen' Maar dat is voor hen iets volkomen bespottelijks, want ze komen de Ijslandse beroemdheden sowieso eens per week in levenden lijven tegen!" Is de ijslandse gemeenschap zo klein? Oke, ik overdrijf, maar waar ik opgroeide, woonde 18:000 mensen. Er was een hoofdstraat en een groot plein. Je heofde maar een keer naakt overstraat te lopen en de mensen zouden het de rest van hun leven onthouden. Het valt me op dat je in je muziek nooit met geijkte songstructuren komt; je werkt zelden met duidelijke coupletten en refreinen. Ook op Homogenic valt dat weer heel erg op. Is dat ook typisch IJslands? "Mijn songs mogen
misschien ongestructureerd klinken, maar ze zijn
zeer gestructureerd. De verwarring komt waarschijnlijk door de
arrangementen. Die zie ik als een soort versiering, waar ik graag mee
speel. Maar dat van die structuren... Ik ben min op meer opgegroeid
tussen de hippies en die inproviseerde en jamden heel vaak. Aanvankelijk
vond ik dat leuk en spannend, maar later werd ik er doodmoe van.
Sinsdien haat ik musici die niet weten waar ze met hun muziek
naartoe gaan. Begrijp me goed, ik waardeer spontaniteit - daar zit 't
leven nu eenmaal vol mee - maar ik eis ook discipline. En enig gevoel
voor richting en structuur. Pas als al die dingen samen kunnen gaan, is
het voor mijn perfect.
"Als ik songs schrijf, hebben ze eersteen lang
groeiproces in mijn hoofd doorgemaakt. Het zijn puzzels, die heel langzaam,
stukje bij beetje, voltooid worden. Pas daarna ga ik dingen opschrijven.
En structuur is daarbij uist heel belangrijk. Het maakt dan niet uit of
ik de studio in ga met negen banjo-spelers of met 23 drumcomputersexperts,
de structuur zal altijd hetzlefde blijven. Maar misschien herkennen mensen
die structuren niet omdat ze meestal al zo lang in m'n hoofd zitten
dat ik niet meer de behoefte heb ze duidelijk aan te geven. Eigenlijk
ben ik ze al zat, vind ze niet spannend meer en ga er dus al varianten
op bedenken. En zo komen ze vervolgens op de plaat terecht. Dus ik
begrijp je vraag wel. Het is 't mooiste als mensen de basisstructuur
herkennen zonder dat-ie daadwerkelijk gespeeld wordt. Bij veel stukken
van Charlie Parker schijnt dat zo te werken. De luisteraars pikken de
structuur probleemloos op, dus Parkerkan gewoon babble jibble doen. Ik
hoop dat dat bij mijn muziek ook ooit zo werkt. Maar misschien moet ik
me dan wel een beetje inhouden met de arrangementen |
