Het Nieuwsblad 16/6/95

Dansen bij volle maan

by Gert van Nieuwenhove

Over faxen, dinosaurussen en de haartjes op een kokosnoot

Haar zoontje Sindri heeft paasvakantie als we Björk ontmoeten. Zijn vader zorgt 12 dagen voor hem. Moeder Björk werkt ondertussen. Ze praat over haar tweede cd Post. Ze doet dat in een poepsjiek kasteel honderd kilometer bezuiden Parijs. "Mijn hotelkamer hier heet The holy room. Mensen komen hier om van de rust te genieten. Dat hadden ze me gisteravond al mogen vertellen. Want toen was het volle maan en ben ik tot vier uur 's ochtends op het tennisveld gaan dansen. Ik had mijn ghetto-blaster mee. Om vier uur ging ik bij de receptie een nieuwe fles sterke drank vragen. Ze bleken hier geen alcohol te hebben." Björk voegt er nog aan toe: "Ik denk dat ze me hier al kennen."

Om het in één zin te zeggen: zo veelzijdig als Post is, zo rechttoe rechtaan, grappig en ontroerend is Björk ook in interviews. Eerst drie Björk-samples op een rij.

1. "Veel geld hebben, het betekent voor mij dat ik met een Braziliaans strijkorkest kan werken als ik dat wil. Dat ik tien harpen kan gebruiken in plaats van één. Maar als ik morgen platzak ben, kan ik nog altijd een meesterwerk schrijven voor drie theelepels. Hmm, nu ik erover nadenk..."

2. "Ik kan best leven met beroemd zijn. Omdat ik op mijn elfde al een ster was in IJsland. Ik zong toen liedjes die ik zelf niet had geschreven, en plots ging die plaat multi-platinum in IJsland. Euh, daar werden dus 4.000 exemplaren van verkocht, bedoel ik. (lacht). Ik vond dat ik al die aandacht niet verdiende, toen. Het waren tenslotte de songs van iemand anders. Maar toch, ik leerde al op jonge leeftijd wat mensen van me wilden. Of ze wilden geven of nemen. Of ze in mij geïnteresseerd waren of alleen in wàt ik was en de glamour die rond mij hing. En in IJsland vonden ze dat ik er een beetje Chinees uit zag. Toen ik later in Europa kwam, ging het de hele tijd van "dat is typisch Ijslands". Mij kan het dus niet meer schelen wat mensen van me denken."

3. "Toen ik interviews gaf bij mijn vorige plaat Debut, begon ik met een waarschuwing. Zo van: denk niet dat je iets over mijn persoontje aan de weet gaat komen. Nu weet ik beter. Ik zie mijn songs als mijn kinderen. Ik weet het, dat zal een beetje saai klinken als het uit de mond van een vrouw komt. (lacht) Maar je kan een kind niet gewoon op de wereld zetten en zeggen: ik zie je wel over twintig jaar, veel geluk. Nee, je moet ervoor zorgen dat het een goeie opvoeding geniet, op tijd te eten krijgt en gezond is. Tot het sterk genoeg is om zichzelf te verdedigen."

Grap

Björk Gudmudsdottir heet ze voluit. Ze groeide op bij haar IJslandse hippie-moeder, versleet haar tienerjaren bij anarcho-punkgroepjes als Tappi Tikarras en Kukl, en verscheen met bijzonder weinig kleren aan en acht maanden zwanger op de nationale televisie. De grap was als parodie bedoeld op Madonna die toen net Like a virgin had gemaakt. Maar een oudere vrouw smeerde haar er wel een proces voor aan. Björk was meteen wereldberoemd in IJsland.

Later vervoegde ze de Sugarcubes, wier single Deus het snoepje van de maand werd van een journalist van Melody Maker, en dus met uitbreiding van de hele hippe rockwereld. Maar Björks ster begon pas echt te schijnen toen ze haar solo-plaat Debut maakte. Wat wil je? Schitterende muziek ("de ene maand luister ik naar jazz, dan weer naar salsa, dan weer alleen naar rock of naar techno, dus die mix van stijlen komt als vanzelf") in kombinatie met een alles behalve klassiek imago dat toch maar goed was voor 12 pagina's foto's in een modemagazine als Vogue. ("Ik heb nooit bewust voor mezelf een imago gekreëerd. Er waren geen goeie kleren te krijgen in IJsland, dus moest ik als tiener al vindingrijk zijn. Kon ik het helpen dat recycling en tweedehandskledij in de mode raakten!"

Aan Post werkte opnieuw Nellie Hooper mee. "Aanvankelijk zei hij: Björk, je kan het zonder mij. Ik begreep er eerst niks van. Ik zei hem dat hij de pot op kon. Pas toen ik veel later tot 10 uur 's ochtends met hem op stap ben geweest, zei hij: okee, ik help mee. Toen begreep ik pas dat hij dat stapje achteruit deed precies om mij te helpen. Dat hij zelfs vereerd was om met mij te werken. Cover me heb ik voor hem gemaakt. While I crawl into the unknown, cover me. Ik ben de duiker die aan een lange slang de zee in gaat, en als het te moeilijk wordt, geef ik een seintje en haalt hij me op."

Verlief

"Aan de plaat werkten ondermeer Tricky en Howie B. mee. Ik word graag muzikaal verliefd op iemand. En ik hou ervan samen te werken met mensen. Dan kan ik mezelf vergeten. Alleen werken heeft iets van masturberen. Kreëren is iets dat je nog nooit eerder hebt gedaan, en dat moet je samen doen. Je moet de moed hebben om 100 % gelukkig, gek, dwaas, onschuldig en intelligent te zijn samen met anderen. Hoe je dat doet, spontaan samenwerken? Als je vrijt doe je dat toch ook spontaan, dan denk je toch ook niet: nu leg ik mijn arm zo en zo. Wel, alles zou moeten zijn als vrijen."

"Pas op, tegelijk werk ik niet met iedereen samen, hé. Ik moet de artiesten eerst ontmoeten, op een plaat alleen ga ik nooit af. Er moet elektriciteit in de lucht hangen. Sorry dat ik opnieuw over sex begin, maar je gaat ook alleen naar bed met mensen waarvan je houdt. Als je zomaar met iedereen slaapt omdat ze er goed uit zien of omdat ze mooie ogen hebben, dan zeg je op de duur, bah..."

"Bij deze cd heb ik voor het eerst muzikanten opgebeld. Een harpiste, een saxofoonkwartet... Eerst dacht ik van die dingen als: ja maar, die gast is jazzmuzikant, wil die wel met mij samenwerken? Nu weet ik dat de wereld vol loopt met tandartsen die willen rollerskaten. Met verpleegsters die ook autopiloot willen zijn. Mensen houden van opwindende, nieuwe ervaringen."

"Ik beschouw mijn muziek niet als dansmuziek. Techno is voor clubs, zoals filmmuziek bij een film hoort, mijn muziek is voor de koptelefoon. Goeie muziek en goeie boeken hebben - echt waar - mijn leven gered. Er zijn van die momenten waarop je totaal in de put zit. En dan kan muziek helpen. Zo'n plaat wilde ik maken, en niet een techno-plaatje om op te zweten."

Fantasie

"Maar tegelijk ben ik dapper genoeg om in 1995 te leven. Auto's, faxmachines, de telefoon, computers, het zit in mijn muziek. Als je die geluiden de dag van vandaag ontkent lieg je, vind ik. Computers zijn voor mij ook perfekt om er de wereld van de verbeelding en de fantasie mee te verklanken. Stel jij je maar eens een "perfekte" vrouw voor: hoe ze gekleed gaat, haar humor, haar borsten. Wedden dat je bij zo'n cartoon-achtige vrouw als in de tekenfilm Roger rabbit belandt. Dat doen computers voor mij: die perfekte fantasiewereld oproepen."

"Ik vroeg mijn computerprogrammeur eens om het geluid na te bootsen van de haartjes die bovenop een kokosnoot bewegen in de wind. Hij kon dat. Maar als ik echte emoties wil horen, echt verdriet of vreugde, dan gebruik ik een strijkorkest of een mijn stem. Noem mijn muziek dus maar half realiteit-half fantasiewereld."

Het is voor Björk moeilijk om over zichzelf te praten, zegt ze, en daarom spreekt ze maar over alle andere dingen. Ook haar liedjes zelf zitten niet overvol persoonlijke ontboezemingen à la Morrissey of Henry Rollins. "Geloof me, ik heb thuis zéér persoonlijke songs liggen, maar wat ik op plaat uitbreng moet begrijpbaar zijn voor iedereen." Björk is anders. Ze heeft dezelfde interesse voor natuurdocumentaires van David Attenborough als Polly Harvey, en voor je het weet begint ze over IJsland dat "geografisch nog erg jong" is.

Of zegt ze waarom ze Modern things schreef, een song over koffiezetapparaten en microgolfovens die altijd al bestaan hebben, maar die zich gedurende miljoenen jaren verborgen in de bergen, irritated by the noises of dinosaurs.

Apen

"Ik heb vrienden die vinden dat auto's en computers slecht zijn. Als ik hen bezig hoor, word ik eraan herinnerd dat er, sinds enkele apen ooit besloten om mensen te worden, altijd een paar mensen zijn gebleven die die stap in de evolutie hebben betreurd. Ik denk niet dat we beter zijn dan de apen, maar hé: we hebben een keuze gemaakt. We hebben de auto, de walkman, de space shuttle en de atoombom uitgevonden, allemaal in honderd jaar tijd. We zijn uitgeput, we moeten een beetje rusten: die redenering kan ik nog volgen. Maar we moeten zeker niet, zoals die mensen die terug apen willen worden, denken dat we allemaal gaan sterven. Die onheilsprofeten hebben altijd bestaan. Eerst was er de ark van Noë. Aan mijn ouders werd verteld dat ze altijd genoeg voedsel moesten opslaan in de kelder, mij hebben ze op school geleerd dat ik bij een nucleaire explosie onder tafel moest kruipen. Maar als ik dat aan mijn zoon vertel, weet hij niet waarover ik het heb."

"De ozonlaag, daar jagen ze nu de mensen de stuipen mee op het lijf. Eigenlijk zeggen ze opnieuw: we zijn zo slecht, zo korrupt, we zouden ons moeten schamen. En zeker niet van de auto en de mobiele telefoon genieten. Maar hé, een auto kan ook op water rijden. We blijven gewoon mensen fouten maken en daaruit leren. We zijn dezelfde idioten die we altijd geweest zijn, we hebben teveel gevoelens, we handelen soms dwaas, maar we zijn ook inventief. En we vinden wel een oplossing. Geloof me, we redden het wel."